Stres
Pojęcie stresu jest nam bardzo dobrze znane. Zazwyczaj towarzyszy nam stale, ale są sytuacje, w których jego poziom niezmiernie wzrasta – np. przed ważnym życiowym wydarzeniem, w obliczu trudnej dla nas sytuacji, lub gdy mamy poczucie, że musimy spełniać oczekiwania związane z konkretnym okresem w ciągu roku np. w trakcie przygotowań do Świąt.
Czym stres jest?
Stres (ang. stress) jest to zespół powiązanych procesów w organizmie i systemie nerwowym, stanowią one ogólną reakcje osoby na działanie bodźców lub sytuacji niezwykłych, trudnych, zakłócających, zagrażających, przykrych lub szkodliwych, zwanych stresorami.
Można wyróżnić pięć głównych rodzajów sytuacji trudnych:
- sytuację deprywacji - gdy nie są zaspokojone nasze podstawowe (fizjologiczne, emocjonalne, społeczne) potrzeby (np. niedostateczna ilość snu, brak możliwości odpoczynku); skutkami deprywacji może być ogólne obniżenie sprawności, pogorszenie samopoczucia, depresja;
- sytuację przeciążenia - gdy postawione przed nami zadanie jest na granicy możliwości naszego działania, lub granicę tę przekracza (np. zbyt duża ilość zadań w zbyt małym czasie, zadania i sytuacje w których brak nam odpowiednich kompetencji i umiejętności); psychologicznymi konsekwencjami funkcjonowania w sytuacji przeciążenia mogą być stany napięcia, zaburzenia nerwicowe, kłopoty z koncentracją;
- sytuację utrudniania - gdy możliwość wykonania przez nas zadania zostaje zmniejszona w wyniku pojawienia się elementów zbędnych np. hałasu lub braku elementów potrzebnych np. informacji; bardzo często psychologicznym efektem takiej sytuacji jest frustracja, która z kolei może doprowadzić do zachowań agresywnych lub autoagresywnych;
- sytuacje konfliktowe – w których istnieje możliwość wystąpienia konfliktów i wynikłych z nich trudnych emocji, z którymi nie jesteśmy sobie w stanie poradzić ani ich kontrolować;
- sytuacje zagrożenia – gdy czujemy się zagrożeni psychicznie lub fizycznie (np. utrata zdrowia, życia, dóbr materialnych); konsekwencjami mogą być utrzymujące się stany napięcia, lęku, zaburzenia snu.
JAK REAGUJEMY NA STRES
Reakcje fizjologiczne:
Wzrost aktywności systemu nerwowego, zwiększony poziom adrenaliny (lub nor-adrenaliny) we krwi, co powoduje palpitacje serca, wzrost ciśnienia; bóle głowy, pleców, żołądka.
Reakcje psychologiczne:
Lęk, stany depresyjne, smutek, irytacja, rozczarowanie życiem i sobą.
Zmiany w zachowaniu:
Objadanie się, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, obgryzanie paznokci, zaburzenia snu, łatwe wpadanie w gniew, unikanie kontaktów z ludźmi.
Zmiany w myśleniu:
Trudności z koncentracją, zapominanie, negatywne myślenie.
Niezwykle ważne jest poznanie naszych indywidualnych reakcji na sytuacje stresujące. Pozwoli nam to bowiem na natychmiastowe zadziałanie, zanim poziom stresu dojdzie do poziomu, który przerośnie nasze możliwości poradzenia sobie z nim.
Może nam w tym pomóc ćwiczenie:
W oparciu o powyższe informacje spróbuj określić swoje indywidualne reakcje na stres. Odpowiedz na kilka pytań:
- Jakie sytuacje w przeciągu ostatniego tygodnia były dla mnie trudne?
- Jak się wtedy czułem (emocje)?
- Jak reagowało moje ciało? (Napięcie, bóle, nudności, „gula” w gardle itp.)
- Jak reagowałem? (konfrontacja, unik, chęć ucieczki, pustka w głowie itp.)
- Co mi w wtedy pomogło?
Jeśli masz trudności z przypomnieniem sobie takich sytuacji, spróbuj poobserwować siebie w nadchodzącym tygodniu.
Im bardziej jesteśmy świadomi tego, które sytuacje są dla nas trudne i jak na nie reagujemy, łatwiej jest nam przejąć kontrolę nad swoim zachowaniem i dostosować działanie do naszych możliwości.
Niniejszy artykuł jest pierwszym z trzech dotyczących stresu. W kolejnym przedstawiam "Jak radzić sobie ze stresem - część II" najbardziej powszechne style radzenia sobie ze stresem, a w ostatnim techniki radzenia sobie ze stresem.
Katarzyna Mianowska - psycholog, psychoterapeuta