Opinia i rekomendacje dot. korzystania przez dzieci z urządzeń multimedialnych

Perspektywa psychologiczna

Poniższa opinia została przygotowana na podstawie moich własnych doświadczeń jako psychologa pracującego z dziećmi, ale także na podstawie badań i opinii znanych osób i instytucji zajmujących się tą tematyką.

Wszystkie opracowania wskazują na to, iż pozwalając dzieciom na korzystanie z urządzeń multimedialnych powinniśmy być bardzo ostrożni i powściągliwi.

Nadmierne i nieumiejętne korzystanie z tych urządzeń powoduje wiele schorzeń, somatycznych i psychicznych, a także trudności w prawidłowym funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym.

Według zaleceń Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) dzieci poniżej 2. roku życia nie powinny mieć żadnego kontaktu z urządzeniami mobilnymi. Akademia ostrzega również, że nadmierne korzystanie z tego typu urządzeń może prowadzić do kłopotów z nauką, trudności z koncentracją, otyłości, zaburzeń komunikacji i kontaktów interpersonalnych.

Najnowsze wytyczne WHO potwierdzają, że dzieci do 2. roku życia w ogóle nie powinny patrzeć na ekrany urządzeń elektronicznych, zaś dzieci przed 5. rokiem życia - spędzać przed nimi nie więcej niż godzinę dziennie. Dzieci poniżej 5. roku życia powinny być aktywne fizycznie i wyspane, co pomoże im w rozwijaniu dobrych nawyków i zapobiegnie otyłości oraz innym chorobom w późniejszym życiu. Eksperci WHO podaję, że dzieci w wieku od roku do czterech lat powinny spędzić co najmniej trzy godziny na różnych aktywnościach fizycznych rozłożonych w ciągu dnia.

Według stanowiska WHO bycie nieaktywnym jest głównym czynnikiem ryzyka dla śmiertelności (wynikającego ze wzrostu współczynnika umieralności) i napędza globalny wzrost nadwagi oraz otyłości.

Tymczasem – jak zaznacza WHO - spędzanie czasu w pozycji siedzącej: w tym oglądanie telewizji lub granie w niewymagające fizycznej aktywności gry na ekranie są coraz bardziej powszechne i wiążą się ze słabymi wynikami zdrowotnymi. Z kolei przewlekły niedobór snu u dzieci jest związany z nadmierną akumulacją tłuszczu, mierzoną na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI). Krótszy sen wiąże się też z oglądaniem telewizji i czasem spędzonym na grach komputerowych.

Jak zaznaczają eksperci WHO, poprawa aktywności fizycznej, ograniczenie czasu spędzanego w pozycji siedzącej i dłuższy czas snu małych dzieci przyczynią się do poprawy ich zdrowia fizycznego, zmniejszą ryzyko rozwoju otyłości w dzieciństwie i związanych z nią chorób niezakaźnych w późniejszym życiu oraz poprawiają zdrowie psychiczne i samopoczucie. Styl życia, jego higiena, odpowiednie proporcje w głównej mierze determinują zdrowie człowieka, zarówno psychiczne, jak i somatyczne.

Badanie przeprowadzone przez Fundację Dzieci Niczyje (obecnie Dajemy Dzieciom Siłę) pokazuje, jak powszechne w Polsce jest korzystanie przez małe dzieci z urządzeń mobilnych, a także stara się przybliżyć charakter tego zjawiska. Jest to pierwsze na gruncie polskim badanie skoncentrowane na najmłodszych dzieciach i zrealizowane na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla dzieci w wieku 6 miesięcy – 6,5 lat. Bezpośrednim impulsem do przeprowadzenia badania była chęć szczegółowego poznania zjawiska przed realizacją kampanii społecznej skierowanej do rodziców małych dzieci pod hasłem „Mama, tata, tablet”.

Celem kampanii było zwrócenie uwagi rodziców na zagrożenia, jakie mogą się wiązać z niekontrolowanym i niewłaściwym użyciem nowych mediów przez najmłodsze dzieci. Eksperci piszą tutaj, że wczesne dzieciństwo to okres szybkiego rozwoju fizycznego i poznawczego, w trakcie którego kształtowane są przyszłe nawyki.

Mózg człowieka jest bardzo plastycznym organem. Przez całe życie podlega ciągłym zmianom na poziomie komórek nerwowych i połączeń neuronalnych. Przy czym w pierwszych latach życia mózg człowieka rozwija się najintensywniej. Do tego rozwoju dziecko potrzebuje doświadczania świata wszystkimi zmysłami – musi go zobaczyć, poczuć, usłyszeć, dotknąć, posmakować.

Ograniczenie pola działania dziecka i rodzaju bodźców może mieć negatywny wpływ na rozwój struktur neuronowych mózgu. Mózg dziecka potrzebuje również intensywnych relacji z innymi osobami. Ani telewizja, ani komputery nie zastąpią kontaktów z opiekunami czy innymi dziećmi, wspólnej zabawy, wspólnego czytania książek i innych doświadczeń, dzięki którym dzieci uczą się otaczającego je świata.

Osoby, które nadużywają sieci, mają często nadmiernie rozwiniętą w porównaniu do prawej lewą półkulę mózgu. Jaki ma to wpływ na nasze zdolności? Lewa półkula jest odpowiedzialna za myślenie analityczne, czynności logiczne i racjonalne, a prawa – za działania kreatywne-: muzyczne, artystyczne, symboliczne. Naukowcy nie pozostawiają złudzeń również co do tego, że nadmierne korzystanie z sieci może mieć wpływ na niedostateczny rozwój emocjonalny.

Mazowieckie Centrum Profilaktyki Uzależnień przyjęło stanowisko, że czas na granie nie powinien przekroczyć 1 godziny jednorazowo i 4-5 godzin tygodniowo. Nieostrożne korzystanie z urządzeń multimedialnych prowadzi do uzależnienia.

Jest to uzależnienie niechemiczne, behawioralne, co oznacza, że powoduje je wcześniejsze pojawienie się bodźca i jego atrakcyjność. Bardzo wiele informacji znajdziemy w opracowaniu Fundacji Pedagogium Mariusza Jędrzejko, Agnieszki Taper „Jak kształtować kontakt dziecka z multimediami?”.

Według polskiego pedagoga i socjologa, od lat badającego problematykę uzależnień doktora habilitowanego nauk humanistycznych, profesora nadzwyczajnego M. Jędrzejko współczesne multimedia wywołują silne uzależnienie psychiczne. Najszybciej i najsilniej uzależniają sieciowe gry komputerowe, przebywanie w sieci Internetu, telefon komórkowy oraz jednoosobowe gry komputerowe.

Im młodszy wiek, tym uzależnienie następuje szybciej. Autor pisze, że z licznych i coraz lepiej udokumentowanych psychologicznie oraz pedagogicznie badań naukowych (zob. badania „Alliance for Childhood”) wiemy, że istnieje wiele zweryfikowanych dowodów przemawiających za bardzo ostrożnym sadzaniem małego dziecka przed monitorem komputerowym. Zgromadzeni w AfCh lekarze, psycholodzy i pedagodzy wskazują, iż wczesny kontakt z komputerem może – podobnie jak w przypadku telewizji – spowodować uzależnienie.

Wśród wielu zagrożeń, jakie czyhają na małe dziecko spędzające wiele godzin przy komputerze, są między innymi: otyłość, zaburzenia emocjonalne, problemy w nawiązywaniu udanych relacji z innymi ludźmi, choroby oczu, opóźnienie rozwoju mowy, a nawet zahamowanie rozwoju intelektualnego.

Jak zauważają działacze Allians of Childhood jeśli w zbyt młodym wieku zamiast z ludźmi dzieci zaczną przebywać głównie z maszyną, będzie to miało negatywny wpływ na ich życie. Jeśli przyzwyczajamy dziecko do korzystania z komputera, istnieje duże prawdopodobieństwo, że stanie się on adresatem ich potrzeb i uczuć, a nawet powiernikiem. Według Bandury, twórcy współczesnej teorii uczenia się, człowiek uczy się zachowań dewiacyjnych, na podstawie obserwacji osób socjalizująco dla niego znaczących.

W powyższym opracowaniu wskazuje się na:
1. Zagrożenia zdrowotne (Bednarek,2006) - dolegliwości w obrębie narządu wzroku, takie jak suchość oraz zmęczenie oczu, podwójne widzenie, zaburzenia ostrości oraz postrzegania barw; częste, powtarzające się bóle głowy – spowodowane przez monotonne czynności związane z pracą przy komputerze, niedotlenienie organizmu; bóle głowy spowodowane ciągłym siedzeniem przy komputerze - są to:
-bóle napięciowe ewentualnie migreny;
-bóle pleców, karku oraz szyi – pojawiają się zazwyczaj podczas wielogodzinnych sesji przy komputerze, a spowodowane są zaniedbaniem zachowania prawidłowej postawy ciała;
-urazy kości ogonowej – spowodowane są, tak jak wcześniejsze urazy, wielogodzinną pracą przed ekranem monitora z wykorzystaniem krzeseł nie przystosowanych do tego typu pracy;

-skurcze mięśni – pojawiają się podczas ciągłej pracy w jednej pozycji i spowodowane są najczęściej nieprawidłowym ich napięciem oraz brakiem ruchu;

-bóle nadgarstków (zespół mięśni nadgarstka) – ciągłe manipulowanie myszką w określonym obrębie ruchów oraz uderzanie w klawisze klawiatury komputerowej obciążają stawy ruchome nadgarstków przyczyniając się do powstawania mikrouszkodzeń.

2. Zagrożenia psychiczne (Tanaś, 1993) - zaburzenia koncentracji oraz częściowa utrata logicznego myślenia przyczynowo skutkowego, poczucie pustki oraz dezorientacja; kompulsywne zachowania oraz nerwice natręctw, zaburzenie pamięci ucieczka od świata realnego na rzecz spędzania większości wolnego czasu w wirtualnej rzeczywistości, (przymus bycia „zalogowanym”); częste, przesadzone oraz nieuzasadnione i niewspółmierne do „krzywdy” wybuchy agresji i podwyższona drażliwość (np. kiedy bohater z gry zostanie zabity); możliwość wystąpienia nerwic oraz syndromu padaczki ekranowej; uzależnienie psychiczne od SIECI.

3. Zagrożenia moralne (Jędrzejko, 2010, Warylew, 2002) i społeczne, interpersonalne.

Podsumowując, dziecko do 2. roku życia nie powinno korzystać z urządzeń multimedialnych, 2-5. roku życia maksymalnie godzinę dziennie. Jednak to korzystanie powinno odbywać się pod kontrolą rodziców, a prezentowane materiały powinny być dobrane do wieku dziecka.

W przeciwnym razie może to powodować często nieodwracalne straty, które mogą objawiać się teraz lub mieć swoje odzwierciedlenie w wieku późniejszym, przede wszystkim na naukę szkolną i relacje interpersonalne, rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny. Prawidłowa stymulacja rozwoju dziecka powinna być wielozmysłowa, dziecko powinno mieć harmonogram dnia, przewidywalną rzeczywistość, odpowiednią ilość snu i aktywności fizycznej.

Iwona Dudzińska, psycholog – psychoterapeuta